3. Del Riego como editor: Editorial Galaxia e Grial

A historia da Editorial Galaxia comeza coa relación de tres personaxes: Ramón Piñeiro, Francisco Fernández del Riego e Xaime Isla. Como se pode supoñer, a causa galeguista  foi o espazo que antecedeu o encontro dos tres intelectuais. Con todo, segundo narra Xesús Alonso Montero, mentres que Piñeiro sería o ideólogo inicial do proxecto, Isla encargaríase do proceso formalización da asociación e Fernández del Riego estaría a cargo da realización material da tarefa editorial. Asignación que non é gratuíta se se considera o seu papel na produción e distribución de material editorial militante.  Neste caso, a idea común sería producir un espazo editorial que se convertese nunha ferramenta política e, sobre todo, que recuperase a dinámica cultural previa á guerra. O mesmo Fernández del Riego recoñece as condicións para o inicio dunha regaleguización cultural.

Xa que logo, en Vigo, no ano 1950, celébrase a asemblea fundacional de Editorial Galaxia. Nesa primeira fase, houbo consenso en asignar o papel de presidente a Ramón Otero Pedrayo, quen ostentara o mesmo cargo no Seminario de Estudos Galegos. Como documenta Malores Villanueva na biografía de Fernández, Pedrayo fora de deshabilitado da súa cátedra de Xeografía e Historia en 1937 pola súa militancia no Partida Galeguista e o seu papel en Galaxia sería unha especie de volta activa á discusión cultural galega. 

Galaxia conseguiu case cincuenta subscricións, o que posibilitou a produción de Antífona da Cantiga de Ramón Cabanillas. A obra do poeta chegaría a dúas librarías de Vigo e máis tarde espallouse polo resto do territorio. Finalmente atoparía unha distribución más ambiciosa: Barcelona, Madrid e Bos Aires. En 1957, a editorial publica a súa colección Illa Nova, que procurou a publicación e distribución da literatura galega contemporánea. Así, nos primeiros quince anos da editorial, publicaran xa 120 volumes e, deste modo, Editorial Galaxia comezaba a ser unha referencia cultural que se mantén ata os nosos días.

No mesmo período, en 1951, coa colaboración activa de Fernández del Riego, elabórase o primeiro número da Colección Grial, publicada en Galaxia. A súa creación, en colaboración con Ramón Piñeiro, narrouse nas memorias de Fernández e presentamos aquí as súas palabras: “Artellámolo no piso que eu habitaba no rúa do Progreso. Traballamos durante longas xornadas ata o que o volume quedou ultimado”. Nese primeiro número, apareceron publicados o célebre ensaio de Piñeiro titulado “Significado metafísico da saudade” e tamén "Na lembranza de Hölderlin" de Otero Pedrayo, que xa anticipaba a vontade pluralista da revista.

Os primeiros dous números da Colección Grial.

A publicación tivo unha distribución modesta que se reduciu ás persoas colaboradas e subscritoras do primeiro número. Xa que logo, comezou una breve aventura relatada por Malores Villanueva: a aparición dun segundo número dedicado á pintura actual de Galicia e un terceiro á obra de Pardo Bazán. Este último, orixinalmente estaría dedicado a Curros Enríquez, pero a atención do réxime obrigounos a facer una mudanza para evitar una maior inspección. Finalmente, o cuarto e derradeiro número estivo orientado a tratar os aspectos económicos e xurídicos de Galicia. Con todo, a censura ocasionou que a publicación non tivese unha duración superior ao ano. Así, parecería que se tratou dun intento espontáneo e carente de consecuencias para vida cultural galega, pero, en todo caso, foi o antecedente dun proxecto que se conserva ata os nosos días.

Nota: En 1963, dez anos despois da primeira publicación, conseguen a autorización da Dirección Xeral de Prensa para publicar o primeiro número de Grial. Como narra Villanueva, a acollida desta publicación foi destacable nos galegos e galegas que vivían no estranxeiro. A intención de compartir a revista polo mundo adiante foi prioritario trala experiencia que viviron con aquela primeira versión.

Neste primeiro número, destacou a breve obra dramática “Farsa das zocas” de Carvalho Calero e unha homenaxe a Vicente Risco na sección de ensaios. Tamén, co pseudonimo de Cosme Barreriros, Fernández del Riego presentou un ensaio titulado "Rosalía e Azorín".

Fernández del Riego colaborou nos primeiros 100 números de Grial, o que supuxo cinco lustros de traballo ininterrompido. Na publicación, no só cumpriu a función de editor, senón que tamén colaborou con diversos pseudónimos. Neste, o seu último número, Del Riego escribe a súa colaboración de peche: "Non é cousa de trazar agora a historia de Grial. Atópase escrita nos centos e centos de traballos, nos milleiros de exemplares botados a voar, a partir do terceiro trimestre do 1963; e desde Vigo cara os anaqueis dos lugares máis diversos, galegos e foráneos, como mensaxeiros da nosa vida cultural. A revista foi sempre unha revista de leitura, unha publicación na que se rexistraron amosas de creación, de ensaio e de actividade informativa. Pensamos que se trata dunha revista atraínte para a xente non especializada, pero que interesa tamén aos especialistas. A súa capacidade de información cultural e crítica, e mesmo de talante creador, púxoas de evidencia".